Każda organizacja, w którymś momencie swojej działalności spotyka się z problematyką praw autorskich. Logo, wizerunek, czy też np. publikacja stawią przedmiot ochrony wskazany przez Ustawę z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Prawo autorskie jest prawem o charakterze powszechnym, a zatem obowiązuje wszystkich.
Co jest przedmiotem prawa autorskiego?
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Zatem przedmiotem prawa autorskiego jest „utwór” rozumiany jako dobro niematerialne. Tak pojmowany utwór należy odróżnić od przedmiotu materialnego na jakim został utrwalony i za pomocą którego można się z nim zapoznać.
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
fotograficzne, - lutnicze,
- wzornictwa przemysłowego,
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
- muzyczne i słowno-muzyczne,
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne itp.
- audiowizualne (w tym wizualne i audialne).
Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Co nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego?:
- akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
- urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
- opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
- proste informacje prasowe
Rodzaje prawa autorskiego:
prawo autorskie osobiste – są nieograniczone w czasie, niezbywalne, autor decyduje o dacie pierwszego udostępnienia i kontroli wykorzystania utworu,
Autor ma prawo w szczególności do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu;
prawo autorskie majątkowe– zbywalne, dziedziczone.
Czas trwania praw autorskich:
- prawa autorskie trwają w zasadzie przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci.
- jeżeli twórca nie jest znany – 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu.
Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca:
- 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu,
- gdy utwór nie został rozpowszechniony – 70 lat od daty ustalenia utworu,
- 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania),
- 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia).
Prawna ochrona wizerunku
W myśl ustawy rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej.
Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej krajobraz, zgromadzenie publiczne.
Rozpowszechnianie jest oparte na zasadzie zgody osoby, której dotyczy wizerunek lub jego rodzica lub opiekuna prawnego.
Pamiętajmy: Dziecko które ukończyło 13 rok życia nabywa niepełną zdolność do czynności prawnych. Dlatego ważne jest, żeby i ono taką zgodę wyraziło!
Kiedy można skorzystać z utworu pomimo, że jest on chroniony? Prawo dozwolonego użytku chronionych utworów
Ustawa dopuszcza tak zwany dozwolony użytek utworów chronionych, czyli bez zezwolenia twórcy można nieodpłatnie korzystać z już upowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego.
Oznacza to, że posiadany legalnie film czy muzyką można przegrać na płytę (o ile nie łamiemy przy tym żadnych zabezpieczeń) i użyczyć rodzinie bądź przyjaciołom.
Wolno również na własne potrzeby zrobić kopię artykułu lub fragmentu podręcznika.
Natomiast nie jest dopuszczalne skopiowanie plików mp3 czy artykułu i umieszczenie na własnej stronie internetowej.
Dozwolony użytek nie dotyczy programów komputerowych, utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego.
Prawo cytatu
W jego ramach można bez zgody autora przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość, urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, lecz trzeba podać autora i dzieło.
Prawo bezpłatnego przytaczania urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości, przysługuje w zakresie uzasadnionym:
- wyjaśnieniem lub analizą krytyczną (jeśli na przykładzie fragmentu jakiegoś utworu wyrażamy własną opinię),
- prawami gatunku (np.: tworząc karykaturę cudzego utworu wykorzystujemy jej elementy, jednak uzasadnione jest specyficzną formą karykatury)
- nauczaniem (np.: fragmenty występujące w podręcznikach albo czasopismach popularnonaukowych). (art. 29. ust.1. ustawy)
Naruszenia prawa autorskiego – plagiat
Plagiat jawny– to przejęcie cudzego utworu w całości, bądź jego fragmentu i podpisanie go własnym nazwiskiem. W takiej sytuacji plagiator nie zadaje sobie nawet najmniejszego trudu jakiejkolwiek zmiany, ani odniesienia się do treści kradzionej pracy.
Plagiat ukryty – polega na przejęciu tylko fragmentów cudzego utworu, nie podając przy tym źródła oraz prawdziwego autora.
Co nie jest plagiatem?
- wykorzystanie cudzego pomysłu we własnej twórczości,
- stosowanie podobnych wyrazów,
- ciąg dalszy dzieła, które powstało wcześniej,
- niedozwolony przedruk np. na stronę internetową.
Jaka odpowiedzialność karna grozi za naruszenie praw autorskich?
Art. 115. [Przywłaszczenie prawa]
Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 116. [Rozpowszechnianie cudzego utworu]
Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Art. 117. [Niedozwolone utrwalanie utworu]
Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, godząc się na ich rozpowszechnianie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Art. 118. [Paserstwo]
Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przedmiot będący nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom nabywa, pomaga w jego zbyciu, przyjmuje albo pomaga w jego ukryciu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 118 [Niedozwolone wytwarzanie przedmiotów]
Kto wytwarza przedmioty przeznaczone do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem lub zwielokrotnianiem utworu, albo dokonuje obrotu takimi przedmiotami, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
Zasady przeniesienia autorskich praw majątkowych – co powinna zawierać umowa?
Z autorem zawierana jest umowa cywilno-prawna, na podstawie które przenoszone są autorskie prawa majątkowe.
Elementy umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe:
- formalno-prawne na zasadach ogólnych (ustalenie stron, co komu przysługuje i za ile, kto korzysta z praw z utworu, kary umowne, ustalenia końcowe),
- specyfikacja jaką niesie prawo autorskie,
- specyfikacja pól eksploatacji utworu znanych w chwili zawarcia (gdzie, zakres, zwielokrotnienie, obrót, egzemplarze na których utwór utrwalono, rozpowszechnianie, odtwarzanie, publiczne udostępnianie) – pola eksploatacji wskazane zostały w art. 50 ustawy.
Pamiętajmy: istnieje zakaz zawierania umów co do nieznanych w chwili zawarcia pól eksploatacji.
Istnieje również zakaz zawierania umów co do:
- wszystkich utworów mających powstać w przyszłości,
- wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości.
Jeśli z umowy nie wynika nieodpłatne przeniesienie praw – twórcy przysługuje wynagrodzenie.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych, o korzystanie z utworu – licencja:
- Ograniczenie czasowe licencji ( 5 lat)
- Ograniczenie licencji do terytorium Polski
- Brak upoważnienia do udzielania dalszych licencji – tzw. sublicencji
Jeśli zawierana jest licencja wyłączna to musi być zachowana jej forma pisemna.
Licencjobiorca może dochodzić roszczeń majątkowych z tytułu naruszenia praw autorskich.
Wypowiedzenie umowy przez twórcę:
- Licencja na czas nieoznaczony – na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego.
- Licencja na czas oznaczony dłuższy niż 5 lat, po upływie tego okresu, traktowana jest jak licencja udzielona na czas nieoznaczony.
Chcesz dowiedzieć się więcej o prawach autorskich w organizacjach pozarządowych? Skontaktuj się z nami i umów się na bezpłatne doradztwo prawne:
Karolina Fijołek e-mail: karolina.fijolek@instytut.lodz.pl | tel. 512 034 281- dla organizacji z m. Łodzi
Justyna Matusiak e-mail: justyna.matusiak@instytut.lodz.pl | tel. 512 034 254 – dla organizacji z powiatów pabianickiego, łaskiego, zduńskowolskiego, łódzkiego wschodniego, rawskiego, tomaszowskiego i opoczyńskiego